Op adem komen, een fragment uit ‘Dichterbij’ van Wieteke van Zeil
Op adem komen
Als het nieuws nu eens tot ons kwam met adempauzes ertussen. De journaallezer laat beelden van de aanslag in Parijs zien, rust. We komen zo bij u terug. Dan van meters sneeuw en verkleumende kinderen in dunne tenten in Libanon, rust. Laat het maar even bezinken, mevrouw, meneer. Nigeria, we weten niet hoeveel doden, maar kijkt u naar deze satellietbeelden van platgebrande dorpen. Rust. Demonstraties, rust. Wit televisiebeeld, geen geluid. Morgen, overmorgen of misschien volgende week gaan we er wat van vinden, oké?
Ik wou dat ik mijn aandacht kon verdelen als de stipjes die deze bomen vormen; gelijk, beheerst, niet als een kluwen maar los naast elkaar, alles in balans in een grote open ruimte.
In de lucht wisselen oranje en groene stipjes elkaar af, in de wolken zit donkerblauw en roze-achtig grijs, op andere plaatsen meer donkerrood. Maar alles is in balans.
In de zaal waar dit schilderij hangt, in het Kröller-Müller Museum, hangen nog een stuk of zeven andere werken van pointillisten, de schilders die de werkelijkheid ontleedden in stipjes, dwarrelende minideeltjes van onderwerpen. Soms lijkt er licht doorheen te schijnen, soms is het een spel van tegengestelde kleuren, dansend door elkaar als grove pixels op je netvlies. Maar geen van die schilderijen heeft zulke ronde, gelijkvormige stippels en is zo evenwichtig als deze bomen op de Veluwe van H.P. Bremmer. Die gelijkmatigheid schept een rust die bijna vals is, want er is meer te zien dan je aanvankelijk denkt. De diversiteit is juist groot: in de lucht wisselen oranje en groene stipjes elkaar af, in de wolken zit donkerblauw en roze-achtig grijs, op andere plaatsen meer donkerrood, en de bomen en struiken bestaan uit vele soorten groen. Maar alles is in balans.
Je kunt je gedachten ertussen hangen, lijkt het, zodat net als de voorstelling ook die kluwen van informatie in je hoofd uiteen kan vallen in kleine deeltjes.
Dit detail deed me, ook door die golvende vormen, denken aan een Japanse zentuin. Gelijkmatig geharkte golven van steentjes tussen enkele keien, en boompjes die als een waaier uitvouwen op een dunne stam. Zo’n tuin die bedoeld is om ruimte te scheppen voor je gedachten en je concentratie naar een hoger niveau te voeren. In die tuinen, die teruggaan tot tradities uit de achtste en negende eeuw, kon je geest door de schoonheid naar de waarheid gebracht worden, meende men. Een spirituele plek, die oproept tot verfijnde aandacht en meditatie. Bremmer, zo las ik nadat ik dit detail had gefotografeerd, was een spinozist als het ging om kunstbeleving. Hij gaf jarenlang kunstles, geen feitjes en geschiedenis, maar les over de emoties die kunstwerken konden – en moesten — oproepen. Zo adviseerde hij ook Hélène Kröller-Müller bij de vele aankopen die later haar museum zouden vullen. Hij geloofde net als Spinoza dat het ‘hogere’ zich in het materiële kon openbaren, dat het goddelijke besloten zat in de harmonie van de natuur en was ervan overtuigd dat de kunstenaar de sleutel had om mensen dichter bij die hogere essentie te brengen. Spiritualiteit door kunst dus.
Het klopte totaal, toen ik weer naar het detail keek. Als een geduldige tuinier zag ik Bremmer die stippels staan verdelen over de ruimte van het vlak. Het is een open, ademende voorstelling. Die geen aandacht eist, niet provoceert tot een snel oordeel, vluchtige betrokkenheid of dweperige sensatie, maar waartussen onze eigen gedachten kunnen waaien als een briesje, tot ze weer kalm zijn — en we er misschien wat zinnigs mee kunnen.
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — -
Dit fragment is afkomstig uit Dichterbij van Wieteke van Zeil. Meer informatie vindt u hier.
