‘Leemtes vulde ik op met verbeelding, maar juist in de verzonnen verhalen krijgt mijn moeder contouren.’ Een interview met Adriaan van Dis

Op 6 november verschijnt Ik komt terug, de nieuwe roman van Adriaan van Dis. Zijn redacteur Tilly Hermans sprak met hem over het boek, zijn moeder en de grens tussen autobiografie en fictie.

Hoe kwam u op het idee voor dit boek?

Schuld is de motor. Ik zag mijn moeder niet vaak toen ik in Parijs woonde, maar belde wel braaf op. In het begin vaak niet langer dan een minuut, maar al vragend naar haar wel en wee merkte ik dat mijn moeder vol verhalen zat. Herinneringen waar ze pas op hoge leeftijd  – ze is bijna honderd geworden – over wilde praten. Laagje voor laagje pelden we af. Ze ervoer dat als een verlossing.

Waarom nu pas een boek over uw moeder? U schreef altijd over uw familie, toch?

Mijn moeder heb ik altijd buiten mijn verhalen gelaten. Ze stond in de schaduw van mijn door de oorlog getraumatiseerde vader. Onbewust wilde ik haar beschermen – kamp, oorlog, dood, dat lieten we rusten. Ik was angstig gehoorzaam en bang haar pijn te doen.

Hebt u uw moeder geïnterviewd of bent u uit uw herinnering gaan schrijven?

Na het maken van vele aantekeningen tijdens onze telefoongesprekken besloot ik haar te interviewen. Middagen lang. Vragen stellen en antwoorden noteren – zonder dat we elkaar daarbij aankeken. Ik liet haar vrij associëren. Het al te pijnlijke was ze zogenaamd vergeten, maar door details op te roepen, kwam er veel los. Ook foto’s hielpen daarbij. Uiteindelijk schreef ik mijn eigen herinneringen aan haar op. Van mijn tiende tot mijn twintigste woonde ik alleen met mijn moeder – een verstikkende tijd waar ik geen raad mee wist. Astrologie, numerologie, theosofie, magnetisme, yoga… alles werd op mij losgelaten. Ik sliep mijn hele schooltijd met een plak tin onder mijn kussen om mijn zenuwen te temmen. Problemen werden ontkend en alles werd esoterisch verklaard.

Wat was uw moeder voor een vrouw?

Een boerendochter die haar moeder al in haar kleutertijd verloor en die aan de polder wist te ontsnappen door als jonge vrouw met een zeer donkere man naar Indië te vertrekken. De tropen vergrootten haar wereld. Ze geloofde in reïncarnatie en zweefde als het haar uitkwam graag boven de werkelijkheid. Tegelijk was ze ook praktisch en nuchter. Ze maakte drie oorlogen mee en verloor twee mannen en twee dochters. Aan klagen deed ze niet. Sociaal was ze een voorloper: over de kleurlijn getrouwd, moeder van drie donkere dochters en een buitenechtelijk kind en politiek zeer uitgesproken. Ze kon ook goed met een geweer overweg.

In de aankondiging staat dat de moeder en de zoon liegen. En dat de zoon een fictieschrijver is. Wil dat zeggen dat Ik kom terug een verzonnen verhaal is?

Er zit veel fictie in. Leemtes vulde ik op met verbeelding, maar juist in de verzonnen verhalen krijgt mijn moeder contouren.

Waren er dingen die u niet wilde opschrijven over uw moeder?

We hebben de schaamte verkend, maar het deksel van de beerput dicht gelaten. Bovendien kon mijn moeder liegen als de beste en ik gaf haar ook die ruimte. Dus ook het schandalige, het verraad en overspel komen aan bod, maar wel dansend. Ze moest al die ellende die haar overkwam tot draaglijke verhalen maken.

Bent u anders over uw moeder gaan denken na het schrijven van dit boek?

Het was een stoomwals, een furie en niet iemand die je troosten kon of aanraken, maar door haar excentrieke kanten te verkennen werd ze een stuk leuker. Ook ik heb een draaglijk verhaal van haar gemaakt.

Adriaan van Dis

Ik kom terug

Roman

288 pagina’s | paperback €19,99 | ISBN 978 90 254 4346 7 | ook als e-book