Interview met Dave Goulson

Mei is de Maand van het Natuurboek. Tijdens deze feestelijke maand, georganiseerd door Uitgeverij Atlas Contact in samenwerking met talloze boekhandels in Nederland en Vlaanderen, is er volop aandacht voor het literaire natuurboek. Elke week spreken we een auteur. Deze week de tweede uit de reeks: Dave Goulson over De tuinjungle en Stille aarde, zijn nieuwste boek dat deze zomer verschijnt.

In De tuinjungle laat Dave Goulson ons kennismaken met al het kleine gedierte dat vlak bij ons, in tuinen, parken, tussen de stoeptegels en in de grond onder onze voeten leeft. Waar je ook bent, de kans is groot dat er nog geen stap bij je vandaan wormen, pissebedden, duizendpoten, vliegen, kevers, wespen, bijen en allerlei andere beestjes min of meer in stilte hun leven leiden. Goulson laat zijn lezers meekijken in de fascinerende en soms ook krankzinnige wereld van deze ondergewaardeerde helden van onze tuin. Hij neemt ons mee op visite in de composthoop, laat ons gangen graven onder ons gazon en een duik nemen in de tuinvijver.

Zijn aanstaande boek Stille aarde is alarmerender van toon: de aarde is hard op weg naar een ecologisch armageddon. Wereldwijd daalt het aantal insecten snel en één ding is zeker: zonder insecten stort alles in. Bijna 80% van onze belangrijkste voedselgewassen wordt bestoven door wilde insecten. En talloze dieren (die weer als voedsel dienen voor talloze andere dieren) zijn voor hun voedsel afhankelijk van insecten. Kortom: het uitsterven van insecten heeft desastreuze gevolgen voor de hele voedselketen. Inclusief de onze.

In Stille aarde schrijft u over de sterke daling van het aantal insectensoorten. Het ziet er slecht uit. Was u geschokt door uw bevindingen?

Ik had een redelijk idee van de omvang van het probleem. Maar wat nogal alarmerend was, was dat er tijdens het schrijven steeds nieuwe onderzoeken verschenen, het ene nog dramatischer en zorgwekkender dan het andere. Er is een kleine stortvloed aan nieuwe publicaties en bijna allemaal laten ze dit patroon van achteruitgang zien. In 2017 verscheen in Duitsland een paper, dat ik ook veel noem in Stille aarde, dat stelde dat de insectenbiomassa over 26 jaar met 76% zal zijn afgenomen. Dat werd wereldwijd door verschillende media opgepikt en het was op dat moment dat veel mensen zich leken te realiseren dat er een wijdverbreid insectenprobleem was.

Als er nu niets gebeurt duurt het niet lang meer voordat de meeste insecten zijn uitgestorven. Enkele weerbare soorten die goed in staat zijn om zich aan te passen zullen overleven, maar dat zijn juist die insecten die nu al voor plagen zorgen. Ze zullen dan vrij spel hebben omdat andere, nuttige, soorten er niet meer zijn.

Uw boeken zijn altijd hands on – met praktische tips om de insectenpopulatie in de tuin of op het balkon te verbeteren. De lezers kunnen veel zelf doen.

Klopt. En er is een enorm potentieel: in het Verenigd Koninkrijk zijn 22 miljoen tuinen die een gezamenlijke oppervlakte hebben van 5000 km² – een gebied groter dan de provincie Noord-Holland. Stel je voor dat dat allemaal insectvriendelijk gebied is! En ik zie ook echt een groeiende interesse van mensen die bewust hun tuin wilder en groener maken om insecten aan te trekken. Van klimaatproblematiek kan je snel het gevoel krijgen dat het toch allemaal niet meer uit maakt wat je doet, want wat kan je als individu doen aan bijvoorbeeld het smelten van de ijskappen? Maar op dit vlak kun je de dingen echt zelf, al is het op kleine schaal, op een positieve manier beïnvloeden.

Het afgelopen voorjaar werd in het Verenigd Koninkrijk de bermbeplanting niet meer gesnoeid omdat de plantsoendienst door de lockdown gedwongen thuiszat. En prompt kwamen er aan alle struiken bloemen, waar veel insecten op afkwamen. Alle nietsvermoedende wandelaars die dit zagen waren blij verrast, het is een paar dagen veel rond gegaan op sociale media. Dat was ook een moment waarop mensen wakker werden en beseften dat we de dingen niet hoeven te doen zoals we ze altijd hebben gedaan.

Ik zou niet willen zeggen dat ik overdreven optimistisch ben, het lijdt geen twijfel dat de dingen eerst erger zullen worden voordat ze beter worden. Maar de houding van mensen verandert, niet alleen ten opzichte van insecten, maar ten opzichte van dieren in het algemeen. Hopelijk kunnen we het tij ten goede keren zodat toekomstige generaties ook nog van de natuur kunnen genieten.

U bent van oorsprong bioloog. In eerdere boeken, zoals De tuinjungle, en ook in uw aankomende boek is de toon alarmerend. Ziet u uzelf als activist?

Sommige mensen vinden het een belediging om een wetenschapper een activist te noemen maar ik vind het iets goeds. In het begin van mijn carrière heb ik vele jaren onderzoek gedaan naar de hommel en het was duidelijk dat hun aantal afnam. Als je als wetenschapper iets publiceert komt het in een journal, word je gelezen door een handvol vakgenoten en dan moet je weer door naar je volgende onderzoeksonderwerp. Niemand onderneemt concrete actie naar aanleiding van een onderzoek. Toen heb ik in 2006 het Bumblebee Conservation Trust opgericht met als doel de wetenschappelijke kennis uit mijn vakgebied concreet toe te passen. Van daaruit zijn we onderzoek gaan doen naar pesticiden, waarvan het gebruik toen nog minder wijdverbreid was. Het bleek, logisch, erg schadelijk voor hommel- en andere insectenpopulaties. Omdat de zakelijke belangen bij pesticiden zo groot zijn leverde me dat veel kritiek en nare persoonlijke aanvallen op.

Ik geef graag toe dat ik activist geworden ben. Iemand moest opkomen voor de insecten, dus ben ik dat gaan doen.

De meeste mensen vinden insecten vooral eng en vervelend. Wat zou u tegen die mensen zeggen?

Ik leg als eerste uit hoe belangrijk insecten zijn. Ze vormen een groot deel van de biodiversiteit op aarde en vormen het voedsel voor veel van ons voedsel. Daarnaast zorgen ze voor de bestuiving van planten. Driekwart van alle gewassen die we ter wereld verbouwen hebben bestuiving door insecten nodig om zich voort te planten. Ook zijn het enorm goede recyclers, ze verwerken dode dieren en uitwerpselen. Dus we hebben ze nodig, of je het nu wilt of niet.

Maar het zijn ook absoluut prachtige wezens. Een miniatuurwereld waar de bijzonderste dingen gebeuren. Ik raad iedereen aan om eens op zijn knieën in een wei te gaan zitten, en gewoon te kijken naar al dat leven.

Tot slot, welke boeken over de natuur leest u zelf graag?

Wilding van Isabella Tree en Rebirthing van Benedict Macdonald (beide boeken zijn nog niet in het Nederlands verschenen, red.). Allebei tamelijk positieve boeken. Dat is wel fijn in een genre waar doorgaans verdoemenis troef is (lacht).