Interview met Judith Koelemeijer – Nederland Leest

Heel Nederland leest in november ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ van Judith Koelemeijer. In het boek vertelt Koelemeijer het verhaal van twaalf kinderen – haar eigen ooms en tantes – die hun zieke moeder verzorgen. Samen met de kinderen kijkt ze terug op hun gezamenlijke jeugd in de jaren ’50 en ’60. ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ is het verhaal van broers en zussen die samen moeten beslissen over leven en dood van hun stille moeder – en daarbij angstvallig proberen de harmonie te bewaren. Deze literaire non-fictie van Judith Koelemeijer krijg je in november cadeau van de bibliotheek.

Door: Barend van der Have

 

Bijna twintig jaar na verschijning wordt ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ deze maand verspreid als geschenkboek van Nederland Leest. Wat zal de hedendaagse lezer uit dit boek halen?
Daar ben ik heel benieuwd naar. De eerste lezers waren veelal van dezelfde generatie als de mensen die ik portretteer, mensen die toen tussen de 45 en 65 jaar waren. Die lezers zijn nu dus tussen de 65 en 85 jaar oud. De generatie daaronder – mijn eigen generatie dus – zal het boek nu ook gaan lezen, ik kijk erg uit naar die reacties. Daarnaast ben ik heel benieuwd wat de jongeren van nu ervan gaan vinden. Het tijdsbeeld van de jaren ’50 en ’60 zullen zij wel herkennen van de verhalen van hun ouders. Maar ik vraag me vooral af hoe zij naar het gezinsleven van toen kijken. Een belangrijk thema in het boek is het ‘zwijgen’: de mentaliteit van ‘hard werken, niet zeuren’. Inmiddels lijken we in een tijd te leven waarin alles bespreekbaar is. Herkennen jongeren nog iets van die zwijgcultuur? Aan andere kant, als je Marieke Lucas Rijneveld leest zie je ook wel weer dat die zwijgcultuur nog steeds bestaat, in ieder geval in bepaalde delen van Nederland.

 Die zwijgcultuur, de geringe ruimte voor emoties en gevoelens, is inderdaad een belangrijk thema in het boek. Wijdt u die cultuur aan de grootte van het gezin of aan de naoorlogse tijdsgeest?
Aan allebei. In zo’n groot gezin heb je een bepaalde dynamiek. Er is geen letterlijk ‘zwijgen’; er wordt juist veel gepraat, er is heel veel lawaai. Maar daarbij gaat het niet over moeilijke dingen. Het is vooral het vechten om aandacht, het hoogste woord voeren, je broertje aftroeven. Daarnaast was het ook de tijdsgeest. Ook mensen uit kleinere gezinnen herkennen dat zwijgen, het was iets algemeens in die tijd.

 ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ wordt dikwijls gekenschetst als een ‘oer-Hollandse’ geschiedenis. Waar zit hem dat in?Toch vooral in de verzuilde wereld die ik beschrijf. Als katholiek kende je alleen katholieken. Je protestantste buurman leefde in een hele andere wereld, daar ging je niet mee om. Dat was wel iets wat je typisch Nederlands kunt noemen.

Maria Zachea kreeg 13 kinderen, tegenwoordig heeft een vrouw er gemiddeld 1,57. Wat zijn de grootste verschillen tussen de grote gezinnen van toen en de kleine van nu?
Ik ben 53 en heb twee kinderen. Als ik het gezinsleven van toen vergelijk met wat ik nu met mijn kinderen doe, dan is het verschil enorm. Er is veel meer tijd, veel meer aandacht, er wordt steeds meer op de kinderen gelet. En het wordt steeds meer – ik weet ook niet of dat altijd goed is. In zo’n heel groot gezin was het soms lastig om echte liefde te krijgen. Alles moest gedeeld worden. Er was één moeder voor dertien kinderen en één vader, die ook nog eens altijd werkte.

Als u zelf had mogen kiezen in welke tijd u was geboren, welke tijdsperiode zou u dan kiezen?
De jaren zestig denk ik. Ik ben van 1967 en heb die periode dus niet bewust meegemaakt. Maar het lijkt me erg leuk. Het is een hele interessante periode, het was zo hoopvol, er gebeurde zoveel. Er was ontzettend veel positivisme, alles kon. En het overheersende idee was: alles kan alleen maar beter worden. Dan is jong zijn erg prettig. Als je dat vergelijkt met de huidige tijd, waarin er heel veel gevraagd en verwacht wordt van jongeren en het toekomstperspectief veel somberder is, is dat toch anders.

Fragment uit ‘Het zwijgen van Maria Zachea’

De laatste jaren van haar leven woonde oma naast mijn ouders. Ik was toen al de deur uit, maar wanneer ik bij hen op bezoek kwam, in het Zaanse Wormer, zag ik haar ’s avonds vaak zitten voor het raam. Steeds met een ander kind tegenover zich. Mijn ooms en tantes keken televisie, lazen de krant, gaven hun moeder eten en drinken en legden haar in bed. ‘Het zal vast niet lang duren’, zeiden ze in het begin tegen elkaar. Maar tegen alle verwachtingen in bleef oma leven. Acht jaar lang zat ze op haar stoel, voor ze, in 1997, overleed. Al die tijd bleven mijn vader en zijn broers en zussen voor ‘moe’ zorgen. Dat was ‘heel gewoon’, zeiden ze. ‘Zoiets doe je voor je moeder, ja toch?’ Ook onderling spraken mijn ooms en tantes amper over de verzorging van hun moeder. ‘Alles gaat goed, ja hoor, prima.’ Ik begreep die zwijgzaamheid niet. Waarom spraken zij zich niet uit? En waarom hield oma haar mond, als ze wel kon praten? Wat ging er schuil achter dat stille, ogenschijnlijk harmonieuze beeld dat avond aan avond in de huiskamer van oma werd geëtaleerd?

Als ik de acht broers en vier zussen bij elkaar zag, kon ik vaak niet geloven dat ze echt familie waren. Tussen de oudste, Jo, geboren in 1934, en de jongste, Guus, die van 1953 is, zat bijna twintig jaar verschil. Ze leken uit andere werelden te komen, mijn keurige tante die graag bij de Margriet te rade ging, en mijn ruige, langharige oom die zich in zijn jeugd liet inspireren door Marx en Jim Morrison.

Zo waren er meer intrigerende verschillen. Naast de twee oudste zussen, beide huisvrouw, had je de ‘professoren’: de serieuze broers die vroeger in de stad studeerden en die op verjaardagen vaak luidruchtig discussieerden over de wereldpolitiek. De ‘professoren’ hadden op hun beurt weinig gemeen met de ‘werkers’: de vier broers die van jongs af aan hun vader hielpen in het hoveniersbedrijf – en dat bedrijf vervolgens uitbouwden tot één van de grootste tuincentra van Nederland. En dan had je nog de vrijgevochten ‘kleintjes’, die van popmuziek hielden en die typische jarenzestigberoepen hadden als socioloog of cultureel werkster. Mijn oma bracht al die verschillende stemmen weer bij elkaar. Jarenlang waren haar kinderen hun eigen weg gegaan. Nu deelden ze, net als vroeger, weer hetzelfde bed – al eisten sommigen schone lakens. Ik zag de broers en zussen zitten en wilde weten wat ze dachten, in die stille uren. Wat wisten ze van hun moeder Maria Zachea? Wat wisten ze eigenlijk van elkaar? Hoe keken ze terug op hun gezamenlijke geschiedenis? Waren ze eenzaam geweest in dat grote, katholieke gezin, wat vreesden ze het meest en waar droomden ze stiekem van?

Hun verhaal zou veel méér zijn dan een familievertelling alleen. In de jaren vijftig en zestig veranderden de tijden razendsnel. Je kon, als je het rijtje afging, bij elke volgende broer of zus de maatschappelijke omwentelingen het gezin zien binnendenderen. Het was er allemaal: de armoe na de oorlog, de loodzware handkar en de aanschaf van de eerste brommer, de komst van rock ’n roll, de invloed van de televisie en het onderwijs, de kinderen die niet meer naar de kerk wilden (en de woedende, orthodoxe vader), de eerste Vietnam-teach in, het grote geld en de nieuwe hobby-tuinen, de bevrijding die de pil bracht, de popmuziek, de drugs en ‘de ontdekking van jezelf’.

 

Over de auteur:

Judith Koelemeijer is schrijver van literaire non-fictie. Van haar debuut ‘Het zwijgen van Maria Zachea’ werden 280.000 exemplaren verkocht. In 2008 verscheen Anna Boom, het avontuurlijke levensverhaal van een bijzondere vrouw. In 2013 verscheen de autobiografische non-fictieroman Hemelvaart.

 

 

 

 

Meer nieuws

  • Nobelprijswinnaar en psycholoog Daniel Kahneman overleden

    28 maart 2024

    Woensdag 27 maart bereikte ons het droevige bericht dat psycholoog, Nobelprijswinnaar en schrijver Daniel Kahneman is overleden op negentigjarige leeftijd. Wij wensen zijn echtgenote, familie en naast...

    Lees het hele bericht
  • Jonny Steinberg wint The National Book Critics Circle Award met ‘Winnie & Nelson’

    25 maart 2024

    The National Book Critics Circle (NBCC) Award in de categorie biografie gaat dit jaar naar Winnie & Nelson. Portret van een huwelijk van Jonny Steinberg. In dit boek ontrafelt Jonny Steinberg het ...

    Lees het hele bericht
Geverifieerd door MonsterInsights